Door Bert van den Braak op Parlement.com
Welk kabinet er over enige tijd ook zal worden gevormd, het zal altijd een ‘experiment’ worden. Die terechte conclusie trok podcastmaker Jaap Jansen recentelijk.1) Noch een kabinet waaraan de vier ‘middenpartijen’ deelnamen, noch een minderheidskabinet van D66, VVD en CDA hebben we eerder gehad. Bovendien is de machtspositie van D66 en VVD veranderd.
Wij staan zeker opnieuw voor een ‘experiment’;2) mogelijk dus een minderheidskabinet. Dat is – afgezien van het kortstondige kabinet-Colijn V in 1939 – sinds 1909 niet meer voorgekomen. In 1905 hadden noch liberalen, noch christendemocraten een meerderheid. Met ‘gedoogsteun’ van de sociaaldemocraten trad toen het liberale kabinet-De Meester aan. Gezien een tussentijdse crisis en de val in 1907 kon dat moeilijk als succes worden gezien. Het werd gevolgd door een jaar dat het opvolgende kabinet-Heemskerk eveneens als (christelijk) minderheidskabinet optrad. De drie christelijke partijen wonnen de verkiezingen van 1909 en daarna kon het kabinet door als meerderheidskabinet. Het enige kabinet dat Tweede Kamerverkiezingen ‘overleefde’.
De stelling is verdedigbaar dat bijna ieder kabinet in zekere zin een avontuur of ‘experiment’ is en was; zelfs, zoals in 1956, 1963, 1986, 1998 en 2021, als de zittende coalitie ‘door’ kon. Na de verkiezingen behield de zittende coalitie toen wel de meerderheid, maar gewijzigde verhoudingen, personen en omstandigheden zorgden voor instabiliteit en dat eindigde vaak in een crisis. In 2021 ging aan voortzetting van de coalitie bovendien een maandenlange formatie vooraf.