Afgelopen maand las ik twee boeken die gaan over Fryslân een paar honderd jaar geleden. Het ene was een dik boek van 640 bladzijden, Fryslân in de Gouden Eeuw, geschreven in het Fries door Philippus Breuker. Ik schreef daar eerder over. Het andere lijkt meer een brochure en is samengesteld door verschillende auteurs. In beide boeken komt Koudum voor. In het dikke boek wordt Koudum genoemd op drie van de 640 bladzijden. In het kleine boekje van 20 pagina’s gaan maar liefst zeven bladzijden over Koudum.
Dat kleine boekje heet De herdenkingsborden van Blessum, Boksum en Koudum en heeft als ondertitel ‘Herinneringen aan de Spaanse plundertochten in de Tachtigjarige Oorlog’. Het boekje wordt gratis aangeboden door de drie kerken waar de herdenkingsborden hangen. In de inleiding wordt uitgelegd dat in de kerk van Koudum een bijzonder herdenkingsbord uit 1586 hangt, dat eind 2021 voor een groot deel gerestaureerd is. Dat houten bord verhaalt van stelende en moordende Spaanse troepen, die onder de bevolking van Koudum en omgeving veel slachtoffers maakten.
Ook in de kerken van de dorpen Blessum en Boksum hangt zo’n herdenkingsbord. Ook daar vielen in de strijd tussen de Spanjaarden en protestantse Nederlanders veel slachtoffers. Verder heeft de eerste pagina van de inleiding een afbeelding van een ingekleurde oude kaart van de Slag bij Boksum. Nadat eerst, onder andere met behulp van een getekend kaartje, de Spaanse plundertocht van 1586 in Noord-Nederland beschreven wordt, komen de drie herdenkingsborden aan de beurt.
Eerst het herdenkingsbord van Blessum, dan dat van Boksum en als laatste dat van Koudum.
Het bord in de kerk van Koudum begint met een fout jaartal. Bij een restauratie van het bord in 1891 heeft de dorpsschilder Ype Sikkes de Jong waarschijnlijk het goede jaartal 1586 per ongeluk overgeschilderd als 1580. Het plaatje op de voorkant van het boekje illustreert deze fout.
Om de een of andere reden heeft de commissie die in 2021 plannen maakte voor een restauratie van het bord ervoor gekozen om het foute jaartal te laten staan. Dat is jammer, want nu heeft het herdenkingsbord extra uitleg nodig. En uitleg is toch al nodig, want voor moderne lezers is de oude taal niet bepaald gemakkelijk te lezen en dat geldt trouwens alleen voor de oude letters. Hieronder heb ik de tekst van het bord overgenomen zoals die in het boekje staat, met links de originele tekst en rechts een versie die in het begin van de 18e eeuw is vastgelegd in een document over de geschiedenis van de grietenij Hemelumer Oldephaert en Noordwolde.
Volgens de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg dateert het Koudumer bord uit 1612 (en dus niet uit 1586 zoals de eerste zin van het boekje suggereert). Dat zou best kunnen, zo wordt in het boekje uitgelegd, omdat het dan gemaakt is in de tijd van het ‘Twaalfjarig Bestand ’ en in die tijd was het niet gevaarlijk meer om zo’n tekst openbaar te maken. Op de website van Historisch Koudum is nog meer informatie te vinden over de datering van het Koudumer herdenkingsbord.
In 1652 zijn er nog twee regels toegevoegd aan de tekst op het bord: “Myn kindt wilt ghij Gods dienaer syn soo / Schickt u ter aenvechtinghe”. Die tekst – die zoiets betekent als ‘als je een kind van God wil zijn, maak je klaar voor de strijd’ – is van de toenmalige schoolmeester Balthasar Laurens Hoffman. De aanleiding voor deze toevoeging was de spanning in de relatie met Engeland en het uitbreken van de Eerste Engelse oorlog in 1652.
Na alle uitleg over het herdenkingsbord, staan er nog twee pagina’s in het boekje over de kansel van de Martinikerk en over de kerk zelf. De kansel uit 1648 neemt tussen andere Friese exemplaren een bijzondere plaats in. Dat komt door de vormgeving van de versieringen en door het houtsnijwerk van de kuip. Het bijzondere koperwerk van de leuning, de doophekboog en de lezenaar (ook uit 1648) is gemaakt door Elia Eliasz Vliet, een bekende geelgieter uit Amsterdam.
De huidige Martinikerk is gebouwd in 1857 en staat op het hoogste punt van Koudum. Het interieur komt voor een deel nog uit de 17e-eeuwse kerk. Het orgel dateert uit 1858. Foto’s van het interieur van de kerk, van de kansel, van het kerkgebouw en enkele detailfoto’s geven een mooie aanvulling op de informatie in de tekst.
Dat illustraties de informatieve teksten prima aanvullen geldt voor het hele boekje. Dat alleraardigste boekje ziet er bijzonder verzorgd uit en geeft interessante informatie over de rooftocht van de Spanjaarden in het begin van 1586 in Friesland. En over de historische herdenkingsborden die naar aanleiding daarvan zijn gemaakt voor de kerken van Blessum, Boksum en Koudum.
© Jelle van der Meulen