Deze bijdrage is het laatste artikel in een serie van vier over wereldburger en schrijfster Aggie van der Meer (1927-2023), die dit jaar op 95-jarige leeftijd overleed. Deze reeks betreft een herhaling.
Sinds Bolsward stedelijke allures vertoont, al ver voor het jaar 1300, hebben velen geschreven over historische onderwerpen van stad en omgeving of over innerlijke roerselen in romans en gedichten. Enkelen torenen, soms ver, boven de middelmaat uit. Ik noem hier slechts drie: Gysbert Japix, Frits van der Meer en Aggie van der Meer.
- Gysbert als grondlegger van de hedendaagse Friese taal.
- Frits, wereldberoemd geleerde, als winnaar van de hoogste letterkundige onderscheiding in het Nederlandse taalgebied, de P. C. Hooft-prijs, 1964.
- En Aggie, in 2019 winnaar van de hoogste onderscheiding op letterkundig terrein in Fryslân, de Gysbert Japicxpriis.
Laten we het in deze rubriek, Blik op Bolsward, eens hebben over Aggie van der Meer.
Werkzaamheden
Na een aanvankelijke opleiding tot analist, waarvoor vervolgens geen werk beschikbaar was, volgde ze in de avonduren een opleiding tot tekenlerares. Daarnaast had ze de zorg, samen met uiteraard haar man Herman, voor zes kinderen. Om praktijk op te doen, kreeg ze van het toenmalige r.k. lagere schoolhoofd Meindert Krijnsen alle vrijheid om daarmee met de kinderen aan de slag te gaan. Toen er vervolgens een vacature kwam op de r.k. Mavo, waarop ze solliciteerde, werden de plaatselijke roomse geloofsinzichten heel duidelijk: niet Aggie, maar een niet-bevoegde leerkracht werd aangesteld! Aggie: ‘De school durfde het met een zo kritische, lastige vrouw niet aan. In datzelfde jaar was ik overigens bij de openbare mavo hartelijk welkom….’.
Het komt vaker voor in een kleine en verzuilde gemeenschap als Bolsward dat iemand wordt beoordeeld niet op basis van zijn of haar capaciteiten of hoe als mens functionerend, maar op basis van factoren als familiebanden, geloofsinzichten, politieke overtuigingen of andere maatschappelijke zaken. Voorbeelden te over.
Ook Aggie is dikwijls beoordeeld op hoe zij in het maatschappelijke leven staat: voor de meesten zuiver en zinvol, vensters openend en horizonnen verleggend; voor sommige anderen maatschappelijk te progressief en politiek te vooruitstrevend. Die laatste elementen van het Aggie-zijn worden niet door iedereen gewaardeerd, voelt als bedreigend, met te verwachten reacties als gevolg.
Het verbreden van de horizon en het afbreken van kunstmatig opgebouwde muren voelt voor de een bevrijdend aan, voor de ander als een aantasting van de eigen, o zo veilige omgeving, kerkelijk, politiek en maatschappelijk. Aggie heeft haar hele, zinvolle leven ermee te maken gehad.
De pure Bolswarders Herman van der Meer en Aggie van der Klei leerden elkaar in de naoorlogse jaren kennen. Die kennismaking mondde uit in een huwelijk dat in 1951 plaatsvond in het Bolswarder stadhuis en dat voltrokken werd door burgemeester Jan Bruinsma (1946-1957). Rond 1970 gingen Aggie en echtgenoot Herman zich toeleggen op het ontwerpen en aanleggen van tuinen. Aggie wist prachtige, evenwichtige en natuurlijke tuinen te creëren die Herman vervolgens in de praktijk wist aan te leggen.
Ondertussen bleef Aggie maatschappelijk actief op de voor haar nooit voltooide gebieden van vrede, kerk, maatschappij en leefbaarheid, in alle betekenissen van dat laatste begrip.
Na dat al vroege kinderboek ‘It kemiel fan omke romke’ verscheen van haar hand een zestal dichtbundels, een twaalftal boeken, waaronder een brievenboek, en ook nog een vijftal toneelstukken. Daarnaast publiceerde ze tal van gedichten in diverse Friese tijdschriften.
Kenmerkend in het werk van Aggie is het veel toegepaste gebruik van zuivere metaforen. Ik schreef er elders al uitgebreid over. Met dat gebruik weet ze een heel eigen stijl te scheppen, waarin ze op dichterlijke wijze haar innerlijke opvattingen over de bijbel, de natuur en de maatschappij vorm weet te geven. In veel van haar werk lees je een direct, dan wel indirect, verband tussen de epische of lyrische hoofdlijnen en de stad Bolsward en ook haar familielijnen. Door een rijk gebruik van genoemde metaforen, filosofische gedachten, symbolen en gelaagde structuren in haar werk, vraagt de toegankelijkheid ervan meest enige (lezers)inspanning. En juist dat tilt haar proza, poëzie en toneelwerk uit boven het vele andere in Fryslân.
En nog steeds schrijft ze, opiniërend en litterair. Daarnaast, die andere leidraad in haar zinvolle leven, de biodiversiteit in de voor haar alles be- en omvattende natuur…
En dus deze zomer, zaterdag 16 juli 2022, vanaf 20.00 uur en alweer in die historische Martinikerk, presenteert ze haar nieuwste boek. In dezelfde kerk die ook haar illustere en beroemde letterkundige voorgangers Frits van der Meer en Gysbert Japix zoveel voldoening schonk.
Na dit gedeelte in het Nederlands, volgt nog een artikel in het Fries, dat ik schreef rond het uitreiken van de Gysbert Japixcpriis in 2019 in de Martinikerk in haar geboortestad.
==================================================
AGGIE YN IT SPOAR FAN GYSBERT
Agatha Augusta van der Meer-van der Klei, fan 2 septimber 1927, krige sneon 16 novimber 2019 de Gysbert Japicxpriis útrikt foar har hiele oeuvre. De te Bolsert hikke en teine Aggie ûntfing dy meast prestizjeuze Fryske letterkundige ûnderskieding yn de Martinitsjerke, yn de stêd dêr’t se altyd wenne hat. En krekt op dat plak dêr’t Gysbert as tsjerklik foarsjonger ek faak oanwêzich wie.
Yn Bolsert is Aggie in ferneamd ynwenster. Net allinne fanwege har boeken, dichtbondels, tonielstikken en ferskate ynstjoerde stikken, mar ek troch har aktiviteiten op it mêd fan fredesbewegingen, fan de ekology en fan in rjochtfeardige mienskip, hjir en oeral. Dêrnjonken is se ek bekend om har prachtige túnûntwerpen en de ynspirearjende tekenlessen dy’t se joech. As reade tried troch al dy aktiviteiten rint har kreative fermogen om alles bysûnder te meitsjen; net te ûntkommen falt oan har eigenheid. Har heldere stim, de ivige alpinopet, dy ynkringende brune eagen en har flinke trêd troch de strjitten fan har berteplak, dat stiet foar Aggie. Har motoryk is nei in ynfarkt spitigernôch minder wurden, mar ynventyf en krigel as hja is, past hja har sa folle mooglik oan.
As ik har wer ris besykje, no yn it fersoargingstehûs It Menniste Skil, fertelt se in ferhaal dat tekenjend is foar Aggie. Se rekke koartlyn yn petear mei ien fan de fersoarchsters yn it tehûs, in jong fanke mei holdoek, oer it leauwe en hoe’t beiden dêr yn stiene. Aggie eigen, socht se nei ferbining tusken beide oertsjûgingen. It ynearsten wat ûnwennige petear waard djipper en einige mei it te tegearre sjongen fan ‘Stille nacht’….
Doe’t se my dêroer fertelde, moast ik daliks tinke oan har boek út 2008, ‘De dei dat Farah Bezaz ferdwûn’, in roman oer in moslimfamke dat driget úthoulike te wurden. Yn dy roman, yn de werkenbere styl fan Van der Meer, siket hja ek in djippere ta-inoar kommen fan it ûnderwerp, leauwe en wêzen. Dat djippe sykjen, is eigen oan it wurk fan Aggie, dêr’t de deiske werklikheid in poëtyske, hast wol in spirituele foarm kriget. De lêzer kriget it gefoel dat in rûnombywêzige siel de sinnen ferbynt en mei doel makket.
Wûnderaardich is de skriuwerskarriêre van Aggie van der Meer begûn mei in berneboek, ‘It kemiel fan omke Romke’, yn 1964. By it ta stân kommen dêrfan hat E.S. de Jong, û.a. sjoernalist en propagandist fan de KFFB (Kristlik Fryske Folks Bibleteek), in wichtige rol spile. It Frysk wie de stedsfryske Aggie nammentlik noch net hielendal machtich, dat kaam pas letter. Dus bea E.S. him oan as oersetter, dêr’t er folle tiid oan bestege mar der gjin sint foar ha woe.
Nei al wol inkele gedichten yn it Frysk publisearre te hawwen, kaam anno 2000 ‘De stêd, it bist, de ingel’ út. It begjin fan in oant 2019 ta fan in hast trochrinnende stream oan prachtige, eigensinnige romans, toanielstikken en gedichten. It wie yndertiid Goasse Brouwer, fan de Utjouwerij Frysk en Frij, dy’t skille: soe de útrikking fan de bondel (in balladeske, neamde Aggie dy) ek yn de riedseal fan it Boalserter stedhûs kinne. Fansels. Ik lies it boek en moast it noch in kear lêze. Net maklik tagonklik, hiel bysûnder, fol symbolyk en metafoaren, lokale werkenningspunten, ja, mar ek wrydsk en mei djipgong. Dy skaaimerken sille yn al de folgjende boeken en bondels it eigene en de krêft blike te wêzen.
En sa kriget Aggie van der Meer de meast wurdearre ûnderskieding op it Fryske taalmêd. Foar har hiele oeuvre noch wol. Dus, fan It kemiel fan omke Romke fan 1964 oant en mei ‘Tsjûgen fan de macht’.
Memorabel, foar har en de famylje, foar Boalsert en foar Fryslân.
It liket my ek de muoite wurdich om de oandacht te fêstigjen op twa bysûndere linen dy’t gearkomme by Aggie van der Meer. Alderearst is dêr de line dy’t rint fan Gysbert nei Aggie. De line fan Boalsert nei Boalsert. De útrikking fan de priis fynt plak sûnt 1947 (oan Obe Postma) en wurdt, nei advys fan in faksjuery, takend troch Deputearre Steaten fan Fryslân. Njonken in oarkonde ûntfangt de priiswinner in jildbedrach. Bysûnder by dizze útrikking is dat foar it earst in stedsgenoat fan Gysbert de priis winne mei. Opmerklik liket my boppedat ek it feit dat Aggie noch mar de fjirde froulike priiswinner is: Rixt (1953), Ypk fan der Fear (1979) en Tiny Mulder (1986, no dus 33 jier lyn) gongen har foar.
Dêrnjonken is de, nochal ûnbekende, line dy’t Aggie ferbynt mei in oare skriuwer de muoite fan it neamen wurdich. It wie Frits van der Meer dy’t ûnderskieden waard mei de heechste literêre ûnderskieding op it Nederlânske taalmêd. Ek dy ûnderskieding, de P.C. Hooftpriis, waard foar it earst útrikt yn 1947. Takend yn 1963 en útrikt yn 1964 yn it Muiderslot waard de priis oerlange oan dizze pryster en wrâldferneamde keunsthistoarikus (en skriuwer, dus). Frits waard 23 jier earder berne as Aggie, ek yn Boalsert. Ik skreaun yn tydskriften en boeken oer him. It neamen wurdich is dat Aggie rjochtstreeks besibbe is mei Frits. En, nee, net de efternamme Van der Meer, mar fia de famyljeline Van der Klei, de bertenamme fan Aggie. En beide wennen yn dat bysûndere hûs oan de Lytse Dylakker 16….
Yn de maitiid fan 2010 hie ik in petear mei Aggie van der Meer oer har libben en wurk. Har man Herman wie der noch by; hij soarge, hiel oandwaanlik, foar koekjes en tee tidens it ynterview dat yn juny 2010 ferskynde yn it kultureel opinyblêd De Moanne. Ik sleat ôf mei in wat dryste fraach:
–‘Takom jier wurdt yn Boalsert de Gysbert Japicxpriis útrikt. Dy meast ta de ferbylding sprekkende literêre priis yn Fryslân wurdt útrikt yn de riedseal fan it Boalserter stedshûs, dêr’t twa boeken fan Aggie van der Meer dope waarden. Op de fraach oft se der wolris oan tinkt om dizze ûnderskieding te krijen, laket se, ynienen wat ferlegen, fernuvere ek oer de fraach: Foar Lytse roman fan Jon Fels wie ik al ris nominearre. Yn 2003, ja. Willem Tjerkstra krige him doe, foar Ridder fan Snits. Ach, ek sûnder libje ik fleurich troch, hear.’–
En dat die hja, mei troch har opteine en sterke aard en har brede belangstelling foar alles en elkenien om har hinne: sûnder grinzen.
© Willem Haanstra
Eerder verscheen in deze artikelenreeks:
https://www.brekt.nl/aggie-van-der-meer-fries-schrijvend-wereldburger-in-bolsward-2/
https://www.brekt.nl/aggie-van-der-meer-fries-schrijvend-wereldburger-in-bolsward-1/
Bronnen:
— mondelinge informatie Aggie van der Meer
— mondelinge informatie Obe van der Meer
— div. krantenartikels
— De Moanne, diverse
— Sirkwy
— Tresoar
— Friese literatuursite van Jelle van der Meulen
— Frysk en Frij
— Sint Maarten, 150 jaar katholiek onderwijs in Bolsward