In deze artikelenreeks staan de bijdragen van twee sociaal-democratische centraal, Sam de Wolff (1878-1960) en Bart Tromp (1944-2007), beiden geboren in Sneek en leerlingen aan het gymnasium Magister Alvinus. Sam de Wolff groeide op aan het Schaapmarktplein en leidde een zeer dynamisch leven in persoonlijk, politiek en maatschappelijk opzicht.
De Wolff en de Tweede Wereldoorlog
Sam de Wolff weigerde tijdens de Tweede Wereldoorlog onder te duiken en werd in 1943 naar Bergen Belsen afgevoerd. Hij ontkwam aan de gaskamers doordat hij in juli 1944 werd uitgewisseld tegen Duitse krijgsgevangenen. Dat was mogelijk omdat hij beschikte over een zogenoemd Palestina-certificaat. Leo, zijn enige zoon, stierf in de laatste oorlogsdagen.
Begin PvdA
Na de Tweede Wereldoorlog richtte De Wolff hij binnen de PvdA een marxistische groep op. Hij vond dat behalve katholieken en christelijken er voor die groep ook ruimte moest zijn. Maar het partijbestuur wees dat af. Ook verbleef hij enige tijd in Israël, maar keerde terug. De Wolff was een van de initiatiefnemers om de Hollandse Schouwburg tot monument te verheffen ter nagedachtenis aan de gedeporteerde Amsterdamse joden.
De PvdA in Sneek onderhield contact met De Wolff, want wethouder Piet van der Veen nodigde hem rond 1950 uit voor een spreekbeurt. Bij zijn ontvangst speelde het carillon van de Martinikerk de Internationale. In de jaren vijftig werd Sam de Wolff bij veel Nederlanders bekend, doordat hij meewerkte aan het bekende radioprogramma Radiolympus met onder andere Garmt Stuiveling. Na zijn overlijden in 1960, wijdde Igor Cornelissen artikelen aan De Wolff in Vrij Nederland en in Het Parool. De PvdA eerde hem door dezelfde rode vlag over zijn kist te leggen, die de kist van Troelstra bedekte in 1930. Volgens Henriëtte Peerelaar-Parfumeur keek haar oom op tegen Piter Jelles.
Straatnaam in Sneek
De Sneeker Rienk de Jong nam het initiatief tot het vernoemen van een straat naar Sam de Wolff. ‘Daar was ik zes tot zeven jaar mee bezig.’ De hoogleraar en slavist Karel van het Reve was bij de opening van de Sam de Wolffstraat aanwezig. Met een groep Amsterdammers reisde hij naar Sneek. ‘Ik ben de enige goj in de bus van Amsterdam naar Sneek’, zei hij onderweg. Op 18 april 1980 werd het straatnaambordje onthuld door dr. Ben Sajet. In 1989 werd de straatnaam opgeheven vanwege een vermeend incestschandaal.
Tegel voor de Wolff
Ter nagedachtenis aan deze bijzondere Sneker werd in 1994 door Felix Rottenberg een tegel onthuld voor het woonhuis van De Wolff aan het Schaapmarktplein. De tegel stelt het ex libris van Sam voor, een bebrilde lezende wolf omkaderd door en davidster. Met de letters SdW hetgeen betekent Sam de Wolff, maar ook Sams lijfspreuk Strijdenskracht door Wetensmacht. ‘Zo kijkt hij mooi in de rug van Gerbrandy’, aldus Rienk de Jong.
Zionisme
Een centraal item in het politieke en persoonlijk leven van Sam de Wolff was zijn inzet voor de zionistenbeweging, de arbeiders zionisten Poale Zion. Voor hem lagen socialisme en zionisme op één lijn. Het waren beide emancipatiebewegingen en in zijn visie konden zowel arbeiders als joden alleen vrij worden in een wereld zonder kapitalistische uitbuiting’, aldus de econoom Gerrit Gorter.
Henriëtte Peerelaar-Parfumeur zegt: ‘Sam was op mij gesteld. Toen hij hoorde dat ik psychologie studeerde in Amsterdam, vond hij dat prachtig en regelde hij een flat voor mij. Hij had veel vrienden en kennissen. Maar hij maakte ook veel ruzie. Het was kortom: een enorm boeiende man.’ Jo de Wolff-de Jong omschrijft Sam de Wolff als een echte SDAP-er met een hart voor de arbeiders en ook de diamantbewerkers. ‘Ik plaagde hem wel eens met het woord salonsocialist. Maar dat was hij niet.’
© Wiebe Dooper’
Deze tekst maakt deel uit van het artikel ‘Denkers aan de linkerkant’ (pag. 73-80) gepubliceerd in Sneek in de 20ste eeuw (2006).
Eerder verscheen: