We waren nog maar net terug in Koudum na een paar weken vakantie aan de Noord-Duitse Waddenkust, toen we een mailtje kregen dat de einddatum van de expositie van de schilderijen van Jentsje Fekkes niet 25 oktober zou zijn, maar al 18 oktober. Oei, voor de vakantie was ik er niet aan toegekomen om het werk van de Koudumer kunstschilder in de Sint-Gertrudiskerk van Workum te bekijken, dus nu moest het wel snel gebeuren.
Nou is het bepaald geen straf om op een mooie middag van Koudum naar Workum te fietsen. Evenmin, zo ondervond ik, is het een straf om de Grote Kerk van Workum eens wat beter te bekijken. Het is een van de grootste laatgotische kruiskerken van Friesland, en vooral binnen is er een hoop te bewonderen: een zekere soberheid, maar met rijke details. Zo vielen mij vooral de preekstoel, het orgel en de veertien kruiswegstaties op, alle drie gemaakt door Friese kunstenaars. Het barokke houtsnijwerk van de preekstoel rond 1718 door de Leeuwarder Gerhardus van der Haven, het orgel oorspronkelijk eind 17e eeuw door Jan Harmensz. Camp uit Berlikum met houtsnijwerk van Jan Freercks uit Leeuwarden.
De veertien schilderijen van de kruiswegstatie in het noordertransept van de Sint-Gertrudiskerk komen uit de negentiende eeuw. Ze zijn in 1851 gemaakt door Otto de Boer uit Woudsend, die leerling geweest was van de beroemde Willem Bartel van der Kooi. De Boer schilderde de kruiswegstatie voor de toenmalige Rooms-Katholieke schuilkerk van Workum, in een devotionele stijl die het lijden van Christus op een directe en emotionele manier overbrengt. Na een grondige reiniging in 2019 zijn de oorspronkelijke kleuren hersteld en nu vertellen de veertien schilderijen op hun nieuwe plek het lijdensverhaal levendig.
Maar daar kwam ik helemaal niet voor. Ik kwam voor de twintig schilderijen van Jentsje Fekkes in het zuidertransept van de kerk. Het landschap is voor Jentsje Fekkes nog altijd een bron waaruit hij inspiratie haalt. Geboren in 1950 in It Heidenskip, het uitgestrekte land van wind en water, schilderde hij dat landschap jarenlang realistisch. Zo rond 2019 vroeg hij zich af of hij de ziel van dit landschap ook anders kon weergeven en uitdiepen. Voor het eerst was daar op een expositie in Koudum in 2018 al een glimp van te zien.
Een jaar later toonde hij in een Koudumer galerie schilderijen waarin hij het landschap vertaald had in geabstraheerde beelden. Een landschap uitbeelden is net als het uitbeelden van een leven met verschillende lagen en gedachten, zo werd zijn uitgangspunt. Op die manier wilde hij meer tot de kern te komen van het landschap. Dat leverde abstracter werk op, waarin de kunstenaar een schilderij componeerde met kleuren, vlakken en lijnen. Hij ontdekte dat de lijn een pure kracht is en dat past ook bij het landschap.
Zulke geabstraheerde Friese landschappen van de Zuidwesthoek voeren ook de boventoon op de expositie in de zuidertransept van de Workumer kerk. Het zijn beelden van landschappen bij Sandfirden, Warns, It Heidenskip, Hindeloopen en als blikvanger uiteraard Workum. De schilder heeft voor deze expositie vooral landschappen gekozen waarin een kerk of kerkje het beeld grotendeels bepaalde. In maar liefst zeven werken vormen kerken uit de Súdwesthoeke een centrale rol. Geabstraheerd, neergezet in een compositie van vlakken, lijnen en kleuren, maar herkenbaar. En op hun manier ook ‘devotioneel’, zij het op een heel andere manier dan de schilderijen van de kruiswegstatie in het tegenoverliggende deel van de kerk.
Naast het landschap laat Fekkes zich tegenwoordig ook inspireren door muziek en literaire teksten. Voor het tweeluik ‘Foarjier en hjerst’ liet hij zich inspireren door ‘De vier jaargetijden’, vioolconcerten van Vivaldi. Hij vertaalde het voorjaar met zijn groeivormen en het najaar met zijn gebrokenheid visueel, waarbij de emotie en structuur van het oorspronkelijke thema werden omgezet in eigen vormen en klinkende kleuren.
Jentsje Fekkes werd relatief laat kunstschilder. Hij was daarna als schilder lange tijd bekend door zijn realistische uitbeelding van landschappen en dorpsgezichten uit zijn eigen omgeving. Maar de realistische kunstenaar durfde op latere leeftijd nog te evolueren en te experimenteren met moderne, abstracte stromingen. Zo slaagde hij er op een heel natuurlijke manier in om traditie te verbinden met de moderne taal van de abstracte kunst.
Zijn afkomst verloochent hij niet. Nog steeds toont hij het landschap van zijn omgeving, de Zuidwesthoek van Friesland, maar hij doet meer. Door weg te laten, door de compositie naar zijn hand te zetten, laat hij de kern van dat landschap zien en daarmee ook de ziel van de mens, ontdaan van schone schijn en allerlei tierelantijnen. Dat is kunst.
De expositie van de schilderijen van Jentsje Fekkes in de Sint-Gertrudiskerk in Workum is nog te zien tot en met 18 oktober. De kerk is open van maandag t/m zaterdag van 13.30 – 16.30 uur.
© Jelle van der Meulen