Door Arend Hazekamp
In een eerdere bijdrage besprak ik de onlangs uitgezonden serie Landverhuizers van Andere Tijden. Daarin was sprake van een emigrant die afkomstig was uit een familie van socialisten. Zij waren aanhangers van Ferdinand Domela Nieuwenhuis.
De vrouw in kwestie blijkt Gezina Mantel te zijn, de oudste dochter van de socialistische pionier uit Hengelo, Gerhard Mantel (1861-1935). Mantel raakte na zijn diensttijd in 1882 door toedoen van zijn broer onder invloed van het socialisme.
In 1885 verwelkomde hij Domela Nieuwenhuis in Hengelo, die er een spreekbeurt kwam vervullen en bij hem thuis bleef eten. Dat hij werd gesignaleerd en omgang had met Domela Nieuwenhuis was voor zijn werkgever, machinefabrikant Stork, voldoende aanleiding de ‘ijzerdraaier’ Mantel te ontslaan.
De kameraden uit Enschede en Hengelo toonden zich meteen solidair en haalden geld voor Mantel op. Niettemin brak er een financieel moeilijke tijd aan voor hem en zijn gezin (met uiteindelijk zeven kinderen) waarin hij zich met diverse beroepen (schoenmaker, caféhouder) staande wist te houden. Uiteindelijk slaagde hij erin een kledingzaak ‘De Toekomst‘ te openen, waarin ook enkele zoons van hem als kleermaker werkzaam waren. Zij zouden later de zaak voortzetten.
Mantel ontpopte zich als de belangrijkste socialistische propagandist in Hengelo. Hij volgde Domela Nieuwenhuis van in de richting het vrije socialisme en werd agent van het blad De Vrije Socialist. Door toedoen van Domela Nieuwenhuis was hij vegetariër geworden. Hij werd in 1901 met zijn vrouw Johanna ten Cate (1860-1923) lid van de Nederlandse Vegetariërsbond en trad uiteindelijk ook op als voorzitter van de afdeling Enschede.
Tot zijn dood bleef hij zeer actief in de vrij-socialistische beweging in Hengelo en landelijk rond de organisatie van het blad De Vrije Socialist. Uiteraard was hij als geheelonthouder actief in de Algemene Nederlandse Geheelonthoudersbond (ANGOB). Veel van zijn kinderen traden in zijn voetspoor.
Ook Gezina bleef haar leven lang haar idealisme trouw, ook al werd haar man Hendrik dan eigenaar van wat zich zou ontwikkelen tot een hele grote supermarktketen in de Verenigde Staten.