In echt Bomansiaansk ferhaal, in bytsje filosofysk, yn in wat archaÿske taal. Dat lit him min oersette, of it soe moatte yn in soarte fan Harmen Sytstra-Frysk en dat kin gjin minske mear lêze. Ik ek net skriuwe trouwens. Ik haw sommige dingen wat omskriuwe moatten om de tekst begryp-ber te meitsjen. It is ek in lang mearke, ik pleats it mar yn in pear dielen. Hawwe jimme ek wer wat om nei út te sjen, n’twier?
FLEURIGE HÂNS OF HOE’T IT GNIISKRÛD ÛNSTIE
Dit no is de skiednis fan fleurige Hâns of hoe’t it Gniiskrûd der kaam. It Gniiskrûd, of Herbus Risus, lyk as de gelearden sizze, waakst allinne yn ús eigen lân, sa’t alle planten dêr waakse wêr’t se it measte fan neden binne. Mei har lyts susterke, it Prústkrûd, hearre se tegearre ta de Ranonkel-achtigen. Dat is my wol in famylje, hear! Dy binne winliken ûnder de blommen wat wy yn ús woltierige middestân neame soene: helder fan ferstân en oeral oanwêzich. Noch mar krekt hat de iere maitiidssinne har earste skrutene famkes-tút op’e ierde drukt, of – floep, dêr springt it Prústkrûd omheech, as earste fan alle oaren, en sjocht fernuvere om har hinne. En op Sint Egbertsdei pronket sy al mei har wûnderlike reade blommen tusken de wynstruken. As men der oan rûkt begjint men út himsels al te prústen. “Sûnens!” sizze dan de boeren en litte harren brune tosken sjen. Ja, it Prústkrûd is in wûnderaardige plant. Mar it Gniiskrûd is noch nuverder; ast dêr oan rûkst, dan begjinst te gnizen, dat is noch wol wat oars as prúste. Prúste kin eltsenien, it bart alle dagen. Mar gnize en laitsje dat is de grutste jefte dy’t God de earme minske jûn hat, in keninklike jefte, wêrmei’t sy foar ivich fan alle oare skepsels skieden bliuwt. Der binne dêrom mar twa dingen wêr’t in minske fan laitsje moat: in skjin gewisse en – it Gniiskrûd. Wolst wat witte oer dat earste, dan moast in oar boek iependwaan as dit, in boek dat fier foar myn tiid al skreaun is. Mar ast oer it Gniiskrûd wat witte wolst, dan moast nei de mearkeferteller.
Lit ús dan ris wat fertelle oer it Gniiskrûd, hoe’t it ûntstie en wêr’t it wei komt. Harkje goed, sadatst it net wer ferjitst. Want dat hat gjin doel.
Der wie ris in keninkryk, Tuba, it leit hjir net safier ôf, en dêr wennen de Tubanters. It wiene earnstige, goede lju. De iene makke tsiis, in oarenien makke woarst, in treddenien ferkocht aaien en meiinoar hiene se it goed, ja ryk, soest wol sizze kinne. En dêrom kamen der ek wolris frjemdlingen; dy sloegen de hannen gear oer de woltier, de skjinnens en de oarder yn it lân. “Superbe!” rôpen sy, “it is echt bûtengewoan!” Mar dochs, nei’t se wat neitocht hiene, gongen se fierder, “der ûntbrekt wat. Mar wy witte net wát”.
Ien frjemdling wist it lykwols wól. “Jimme Tubanters”, sei er, “jimme binne echt in earnstich, treftich folk. It is hjir oarderlik, oprêden, en jim hawwe alles wat jim mar hawwe wolle. Mar wês ris earlik: dogge jimme noait ris gek? Meitsje jimme noait grappen?”
“Grappen?”, antwurden doe de Tubanters, “nee. Wy meitsje allinne tsiis en woarst, grappen meitsje wy net. Hoe moat dat?”
De frjemdling begûn te laitsjen en sei: “Sjoch mar ris!” En hy sloech him op’e knibbels, dûnse yn’e rûnte, fertelde fleurige dingen en skuorde him de bûsen út. De Tubanters stiene der earnstich nei te sjen en doe’t er ophold, fregen se him: “Hawwe jo no grappen makke?”
“Jaseker”, sei de frjemdling.
“Wêr binne se dan?” fregen de Tubanters. Want sy seagen neat.
Doe skodholle de frjemdling en gong nei hûs. En hy fertelde syn frou:”Dy Tubanters binne poerbêste minsken, mar grappen meitsje, nee, dat kinne se net, se witte dêr ek hielendal neat fan”.
No wenne der yn dat lân ek in smid, dy hiet Hâns, in swijsum, deeglik man. Doe’t dizze smid mei hurd wurkjen in eigen smidderij opboud hie, troude er mei in frou, en dy hiet Hanneke, en tegearre bidden se elke dei om in soan, dy’t se Hânske neame woene.
En Hânske kaam, op in sinnige dei yn april, krekt doe’t de earste lamkes yn’e greide djoeiden. En daliks nei’t er berne wie, skattere hy troch it hiele hûs.
“Hâns!”, rôp syn wiif, “kom hjir ris!”
“Is it der al?” mompele de smid earnstich, “ik tocht al, wat hear ik dochs!” en hy lei hammer en tange del en kipe ris mei syn swarte gesicht om’e hoeke fan’e doar.
It wie in jonkje, mei reade wankjes en heldere blauwe eagen, krekt wat sy altiten al graach hawwe wold hiene. Mar dochs, wat die dat bern nuver! “Frou!”rôp de smid fan’t sintrum, “dy jonge laket! Hy leit gewoan te laitsjen! Ik bin der wis fan, want dy frjemdling die krektlyk”.
“Dit is hiel earnstich”, sei de boargemaster, dy’t fanwege syn ambt efkes kommen wie te sjen, “hiel earnstich. As ik jimme wie – jim moatte fansels dwaan wat jim it bêste liket – mar as ik jim wie dan helle ik de koster der by.”
De koster! Dat wie in goed idee, dy wist alles en noch wol wat mear ek. De koster kaam, sette syn bril op en seach ûnder de bril troch nei it bern.
“Dit is nuver”, sei er earnstich, “as ik jimme wie—ja, dan soe ik der wat lije andivy op dwaan”.
Dat die de mem. Mar it bern begûn hjirop sa ferskuorrend te laitsjen, elkenie dy’t der by stie en begûn te laitsjen, hoewol’t men earnstich bliuwe woe.
No helle men de pastoar. Dat wie in wiis man!
“Ik kom”, liet er sizze, “mei wijwetter en in kwaste. En as it de duvel is, dan is er noch net lokkich!”
En de pastoar kaam, besnjitte it bern mei wijwetter en spriek in lang gebed út. Mar de jonge begûn te laitsjen, pakte de kwaste en spatte links en rjochts de drippen om him hinne.
“Ik stean hjir foar aap”, sei de pastoar, “it is de Kweade net. It is gewoan in drommelske kweajonge.”
Dizze wurden waarden troch it folk goed ûntholden. “Och, dy Hâns”, seine de minsken as se lâns it hûs rûnen en it fleurige laitsjen hearden. “Dat komt wol wer goed. It is gewoan in drommelske kweajonge. Letter wurdt er wol earnstich lyk as wy.”
Mar dat barde no krekt net. Hoe âlder Hâns waard, hoe fleuriger en ûnbesoarge. Hy lake allinne mar, fertelde grappen en sprong wat yn rûntsjes. Ja, it wie wûnderlik!
“Harkje ris, Hâns, sei de smid op in dei, “sa kinne wy net langer, do bist al hast in man. Dan moat men earnstich wêze en in fak leare”.
“Is it wier?” sei Hâns laitsjend, “goed heit.”
“Wat wolst wurde?”frege de smid him.
“Dat nukt my neat, heit”, sei Hâns laitsjend, “as it mar in fleurich berop is”.
“No, wurd dan mar smid,”gong heit fierder, “ik wit net oft it in fleurich berop is, mar in minske moat dochs wát”.
“Alles is fleurich, heit”, lake Hâns, pakte de hammer en sloech op it ambyld dat de fonken oeral hinne fleagen. En sa waard er smid. Dat wie my in smid, hear! As er nije izers ûnder de hoeven fan’e hynders spikere, lake er sa bot, dat de earme bisten, net wend oan sok lûd, harren loslutsen en op’e rin sloegen. “Sjoch se ris draven!” rôp Hâns dan en barste dan út fan laitsjen. Hy song en fluite de hiele dei, it iene liet nei it oare, mei dêr tuskentroch de gekste grappen en útspraken. Faak stiene de Tubanters dy’t fan fierens lânskamen mei de noas tsjin de rútsjes fan’e smidderij en seagen earnstich nei binnen, nei dy man dy’t sa nuver die mei de mûle en dy’t sokke wûnderlike lûden makke. “Wat sjogge jim allegearre earnstich!” lake Hâns dan altiten, “laitsje dochs ek ris!” “It libben is in floed fan triennen, Hâns”, rôpen de minsken troch it rútsje, “dat silst gauwernôch ûnderfine”.
“Is it wier?” sei Hâns, “dat wist ik net”.
“Wy binne allegearre ellendige minsken en wy binne op’e ierde om te lijen”, sei in swierlivich man. “Is it wier?” sei Hâns, “werklik, ik wist dit net”.
“En dan”, gong de oare fierder, “moatte wy ús deistich brea mei wrotten en wramen fertsjinje”. “Is it wier?”spriek Hâns, “dat wist ik net.” En hy begûn te laitsjen.
“Wêrom lakest no, Hâns?” fregen de minsken.
“Ik kin der neat oan dwaan”, sei Hâns, “ik moat wol. Ik fyn de wrâld sa moai”.
(tenei mear)