De herbergier van Pidalgo is in lestich oer te setten mearke: foar myn gefoel in in herbergier net krekt itselde as in kastelein, in herbergier jout minsken ek ûnderdak en in kastelein runt in kafé, neffens myn gefoel. Yn dit Bomans-mearke is de herbergier mear in restauranthâlder, sa’n ien dy’t in bistro bestjoert, in ytkafé, mar miskien noch wol mear: in restaurateur fan in ytgelegenheid mei 3 Michelinstjerren. Winliken is it ferhaal ek gjin mearke, mar mear in fertelling.
Fierder brûkt Bomans yn dit mearke in hiel âlderwetske styl fan skriuwen, mei âlderwetske wurden en dy hawwe wy yn it tsjintwurdige Frysk hast net. Wa brûkt noch “jamk” foar “faak”, of “harren” foar “hjirhinne” (myn oerbeppe Akke brûkte it noch, neffens ús mem: “Kom mar harren!” as der immen by de achterdoar wie, 1930), en dus wurdt it Frysk wat gewoaner. No ja, dat mei hinnebruie, net?
DE KASTELEIN FAN PIDALGO
Yn Pidalgo, yn it Greefskip Esquerra, libbe ris in kastlein dy troch hast elkenien as in aparten-ien beskôge waard. It wie him in eare dat syn gasten by him let en set waarden mei de bêste gerjochten dy’t der yn’e omkriten te krijen wiene, hy skonk de hearlikste dranken en hy wegere perfoarst om syn gasten by de ôfrekkening ek mar de lytste poat út te lûken.
Hy berekkene by syn gerjochten allinne mar de winst dy’t nedich wie om himsels en syn wiif yn libben te hâlden en wat er dêrnei noch oerhold brûkte er om nije pannen en noch finer bewurke gatsjesleven oan te tugen. As de gast him hast te barsten iet, wegere er sels om ek mar in lytse fergoeding oan te nimmen, om’t neffens syn sizzen allinne al it sjen nei sa’n iter foar him al genôch beleanning wie. By grutte feesten stie er hannenwriuwend yn’e doar, folslein út’e skroeven en liet it each dan mei nocht gean oer al syn tankbere gasten.
Ien kear, by in itensje fan’e skutterij, seach men him skriemen fan bliidskip.
It sil jim gjin nij dwaan dat dizze herberch ien fan de drokste wie fan it Greefskip. Al fan fierens herkende men de lytse wente oan de reek fan’t iten dy’t heger kaam as de kroan fan’e beammen en oan it ratteljen fan pannen en messen. Koks rûnen hinne en wer, fleurich stutsen harren wite mûtsen ôf tsjin it blêdeguod fan’e beammen. Oeral seach men laitsjende gesichten, folle mûlen en bolle wangen. It rinkeljen fan jild hearde men mar in bytsje. Ornaris knikte de kastlein en weauwde mei de hân as teken dat dit in saak wie fan in legere oarder dy’t ek de oare deis wol beslikke wurde koe.
Hoewol’t alle iten mei de grutste soarch tamakke waard, wie der íén soarte gerjocht dat de namme fan’e kastlein ta yn alle úthoeken fan it greefskip ferneamd makke hie. Dit wiene syn fleisgerjochten. Wat er der mei die, men wist it net. Men fergeat ek dêr oer nei te tinken as men sa’n gerjocht yn’e mûle dien hie. It hie in soppige en tagelyk ek krûdige smaak en men hoegde der ek net yn te biten: it raande út himsels tusken tonge en ferwulft. Men hie der in reis op in ezel foar oer om fan dit fleis priuwe te kinnen, en it kaam foar dat frjemdlingen, sabeare om de keunstskatten fan it âlde Pidalgo te besjen, allinne mar nei de stêd kamen om kennis te meitsjen mei dit treflike gerjocht.
No barde it dat der troch miswaaks en feepest in grutte krapte kaam yn it Greefskip. De mûnen mealden net mear, de slachters hongen de messen boppe de doar en it fjoer yn’e bak-ûnen waard dwêst. Allinne noch út’e skoarstien fan’e ferneamde herberch fan Pidalgo kringele de reek nei boppen. Salang’t der noch fleis yn’e hûs wie, tsjinne de kastlein syn ferneamde skûtels op oan syn gasten. Hy koe net wegerje. As men him frege om in gerjocht, dan kaam er oerein en helle it op. Hy helle de lêste griente út syn tún, snie syn ienige oerbleaune baarch de búk iepen en tsjinne it swiere ribstik mei in glimke op. Mar de need helle ek him yn.
Nei in skoftsje moast ek hy it fjoer dwêste en de tapkraan tichdraaie. De herberch seach der tryst út. De briedpannen hongen fonkeljend oan’e muorre en it blinkende fleismes lei wurkleas op it oanrjocht. Der kaam gjin reek mear út’e wolbekende skoarstien, gjin fleurich gerop fan koks en fammen kaam mear út’e koken. Der hong in wiete, soere lucht yn’e net mear brûkte ytsealen en dy naam njonkenlytsen it plak yn fan’e prykjende lucht fan it brieden fan fleis.
Mar it treurichst om te sjen wie de kastlein sels. Meager en bleek strúnde er troch it ferlitten hûs, efkes stilsteand by alle plakken wêr’t er grutte oantinkens oan hie. Hy koe oeren stean te stoareagjen nei in fetplak op’e flier, in glimmende feech op’e muorre. Hy waard net meager fan’e honger of fan te min iten. Graach hie er noch mear lije wold as er syn gasten dan mar lyk as eartiids lette en sette kind hie. Sjoch, dat wie it slimste: dat er nee ferkeapje moast as der in frjemdling delkaam dy’t mei in freegjende blik nei it keukensrút stie te sjen. Dat er dan de frjemdling fierder rinnen seach sûnder dat dizze iten en drinken hân hie. Mar sels dit nee-sizzen hoegde er net mear te dwaan, op’t lêst rûnen se oan syn wente foarbij, lyk as oan alle oare herbergen, sûnder hoop, sûnder der ek mar nei te sjen, as wie it in hûs wurden wêr’t de krapte op’e ruten skreaun stie.
De ferneamde kastlein siet de hiele dei yn in stoel foar syn doar, de holle wat foardel. Jûns die er as wenst de lûken ticht en gong dan stadichoan op bêd. Moarns kaam er der wer ôf en gong wer foar syn hûs sitten, as immen dy’t as skuldige feroardield wie. Soms, as er stappen hearde, seach er efkes op; der kaam in swakke hoop yn syn eagen, miskien soe immen noch stopje en freegje: “Hawwe jo dy koteletten noch? Kinne jo my ek in lamsbout optsjinje?” Mar swijend rûn men troch.
Lykwols op in dei kaam der in iepen koets foarriden, mei seis grize appel-skimmels derfoar. Fleurich liet de koetsier syn swipe knalle, in lakei mei reade wangen sprong fan it achtertsjil op’e grûn en hold de koetsdoar iepen. Der kaam in goedtrochfuorre hearskip út dat mei in fynbesnien read gesicht foarnaam nei him glimke.
(tenei mear)