Een scala aan activiteiten
In de loop van de ambtstermijn van Jan Bruinsma vinden veel opvallende activiteiten in Bolsward plaats. Wie de raadsnotulen uit deze periode doorneemt, valt op dat een weinig kritische gemeenteraad meest met instemming deze initiatieven van de burgemeester benadert. Ook wanneer er bv. grote overschrijdingen van geplande kosten plaatsvinden, volgen geen kritische vragen. Zo blijkt dat het muziekpodium in het Julianapark, ontwerp architect Jelle Grunstra, de raming van fl. 15.000,= gigantisch overschrijdt. De uiteindelijke kosten bedragen het drievoudige van deze ingeschatte kosten: fl. 45.000,=! Geen wanklank van raadsleden valt te horen.
Bruinsma is bij tal van activiteiten betrokken. Van het activeren van het stadhuisklokje en het stadsdraaiorgel tot het stimuleren om te komen tot een traditioneel ‘Heamiel’. Van het realiseren van een openluchttheater in het Julianapark tot een scala aan festiviteiten in zijn ‘topjaar’ 1955. Hij zou zich met name de ingebruikstelling van het carillon in de stadhuistoren en de vluchten met een helikopter vanaf het grasveld aan de dr. Joost Halbertsmastraat later in Beverwijk nog goed kunnen herinneren.
Koninklijk bezoek aan Bolsward
Apotheker Willem Philippus Hendriks van de Marktstraat was al in 1942 actief binnen het Bolswarder verzet en Luut de Haan, een zeer bekend Bolswarder, was de zoon van de oud-wethouder Jacob de Haan (CHU) die tijdens de oorlogsjaren nog zeer regelmatig met de dan functionerende burgemeester Sipke de Jong overlegde en deze ook adviseerde. Na de oorlog trok De Haan zich terug uit de plaatselijke politiek wegens zijn gevorderde leeftijd. Hij was ook jarenlang bestuurslid van het plaatselijke Sint Anthony Gasthuis.
Heamiel
In 1952 werd voor de eerste maal dit feest van ‘boeren, burgers en buitenlui’ officieel georganiseerd zoals we dat tegenwoordig nog kennen, over meerdere dagen met officiële ontvangsten, maaltijden (it Heamiel) en een grote kermis, hoewel die aanvankelijk niet kermis mocht heten. Met name het gereformeerde volksdeel vond het begrip ‘kermis’ te ‘heidens’ en koos voor het woord ‘Lunapark’, pretpark.
De eerste Keninginne was Janke van der Zee, dochter van de gemeente-ontvanger Ulrik van der Zee. De maaltijd werd gehouden in de tuin achter horeca-gelegenheid ‘De Keizerskroon’ aan de Marktstraat. ‘s Avonds, na de intocht, trad het Friese gezelschap van Tetman de Vries op in de bomvolle sociëteit ‘De Doele’ op de Nieuwmarkt en in latere jaren een aantal keren in het Julianapark. Collectie Willem Haanstra
Proefreferendum 17 december 1952
Jan Bruinsma zal later met trots terugkijken op twee gebeurtenissen tijdens zijn periode als burgemeester van de Friese gemeente Bolsward: het proefreferendum in 1952 en het vieren van ‘Bolsward, 500 jaar stadsrechten in 1955.
Na de Tweede Wereldoorlog werden steeds meer initiatieven ondernomen om tot grotere samenwerking tussen de Europese landen onderling te komen, met name op het gebied van de handel en met de gedachte dat daarmee een nieuwe oorlog tussen Europese landen beter te voorkomen zou zijn. In het verlengde daarvan werden op 17 december 1952 in Nederland twee proefreferenda gehouden, in Delft en in Bolsward. Beide steden konden gezien worden als een goede maatschappelijke afspiegeling van de politieke verhoudingen in Nederland. Ook elders in Europa hielden gemeenten proefreferenda.
Burgemeester Jan Bruinsma bleek niet alleen een groot stimulator te zijn om Bolsward hiermee op de kaart te zetten, hij toonde zich bovendien in woord en daad een fanatiek voorstander van eenwording door, als het even kon, de Bolswarders aan te sporen om beslist ‘Ja’ te stemmen!
Daarbij kreeg hij de volledige steun van het plaatselijke bedrijfsleven en diverse maatschappelijke instanties. Hij liep dus voorop om de Bolswarder kiezer te bewegen om ‘Ja’ te stemmen en nam als burgemeester niet het bij die functie behorende neutrale standpunt in. Heel bijzonder. Een reden om de uitslag van het referendum niet helemaal serieus te nemen…
Bolsward kreeg met dit proefreferendum grote landelijke en internationale aandacht. De minister voor Wederopbouw en Volkshuisvesting, Herman Witte (geboren in Harlingen), en diverse Haagse politici kwamen naar Bolsward om die Europese eenwording te promoten. Grote spandoeken werden her en der opgehangen, blikjes koffiemelk werden door de Hollandiafabriek gratis uitgedeeld met het opschrift vooral ‘Ja’ te gaan stemmen, en ga zo maar door.
In 2002 werd opnieuw door de media grote aandacht geschonken aan dat proefreferendum van 50 jaar terug. Omdat ik degene was waar o.a. de Volkskrant en de NRC bij te rade gingen, ben ik me gaan verdiepen in wat er gebeurde en welke rol de burgemeester daarbij vertolkte. In paginagrote artikelen stond Bolsward weer in het centrum van de belangstelling. Zelfs tien jaar later, 30 juni 2012, werd er opnieuw ruimschoots aandacht aan geschonken, toen aan het dan 60 jaar oude proefreferendum. Die dag besteedde o.a. de t.v. actualiteitenrubriek ‘Een Vandaag’ er uitgebreid aandacht aan. We trokken die dag, het was in de Heamielweek, met een cameraploeg de drukke stad door om op bepaalde locaties tekst en uitleg te geven over de rol die die plek 60 jaar eerder had en gingen verder in op dat referendum.
De uiteindelijke uitslag van het referendum was dat in Bolsward bijna 97 % van de stemgerechtigden ‘Ja’ had gestemd. Daarbij zal de energie die Jan Bruinsma besteedde aan deze positieve uitslag een grote rol hebben gespeeld. Van de in totaal bijna 4.000 stemgerechtigden brachten bijna 3.600 hun stem uit door Ja’ aan te kruisen. Van de ‘Nee’ stemmers, in totaal 105, woonde een meerderheid nabij een bepaald stembureau. De uitslag ging de hele wereld over en burgemeester Bruinsma moest zijn talenknobbel inzetten om vol trots commentaar te geven in en aan de alom aanwezige media…
1955, Bruinsma’s kroon op zijn burgemeesterschap
Bruinsma was een burgemeester die beeldvorming belangrijker achtte dan inhoud. Dat werd al snel duidelijk na zijn komst naar Bolsward. Hij was ontegenzeglijk een man vol energie, die elk initiatief om Bolsward op de kaart te zetten met beide handen aangreep. Een voorbeeld daarvan beschreef ik al eerder: de wijze waarop hij de Friese naam voor Bolsward introduceerde. Een ambtenaar stelde voor om een zekere spelling (er stond ook een andere in de betreffende dichtbundel) van deze naam aan te nemen als ‘Fries’, namelijk de naam die de dichter Gysbert Japix in een van zijn bundels gebruikte: Boalsert. Hij zal die naam zelf niet gelezen hebben, maar een naam gebruiken die gekoppeld is aan de grote dichter, leek hem wel wat. ‘Dat doen we’, was het besluit dat hij zelfstandig nam tijdens een zeer korte en qua inhoud onnozele samenkomst met enkele ambtenaren. Een fatsoenlijke onderbouwing van deze keuze was, en is (!) er niet.
Ook latere colleges kwamen niet verder dan argumenten als ‘zo is het nu eenmaal’, en ‘de naam veranderen kost tijd en geld’. Kortom, deze naamgeving is dus niet ontleend aan een taalkundige en/of historische onderbouwing ervan! Dus, weer beeld boven inhoud.
We mogen rustig aannemen dat Bruinsma’s voorganger, Sybren van Tuinen, hiertegen gegronde bezwaren zou hebben gehad..
Ook over het feit dat 1955 destijds gekozen werd als jaar van viering van het bezit van 500 jaar stadsrechten valt te discussiëren. Elders ging ik daar al op in. Hoe dan ook, Bruinsma greep deze ‘viering’ aan om een jaar lang feest na feest te (laten) organiseren. Een jaar later hield hij Bolsward voor gezien.
Naar Beverwijk
Per 1 januari 1957 verkast de familie Bruinsma naar de gemeente Beverwijk. Vooreerst wordt een huis betrokken in Wijk aan Zee, daarna, per 1 juli, is de oud-burgemeester van de Friese gemeente Bolsward woonachtig aan de Vondellaan 22 in Beverwijk, met enkele omliggende gemeenten (IJmuiden, Heemskerk). Hij schakelde bekende stadgenoten als Johnny Jordaan, die overigens maar korte tijd in Beverwijk woonde, in om muzikaal te protesteren tegen die gang van zaken.
Jan Bruinsma, de joviale bourgondiër en trotse voorganger bij talloze festiviteiten, was een burgemeester die lang in het geheugen is blijven hangen bij oud-stadgenoten, in Bolsward als ook in Beverwijk. Men mag hem zien als een burgemeester die de wederopbouw van zijn beide gemeenten na de oorlogsjaren als een min of meer opgelegde taak zag. Een kenmerk van die tijd was ook de wijze waarop vele burgemeesters toen nog konden functioneren: tamelijk eigengereid, met weinig tegenspraak van de werkelijke bestuurders, de raadsleden, vaak loopjongens (vrouwen waren grote uitzonderingen als burgemeester in die tijd) van het bedrijfsleven en dikwijls erg ontvankelijk voor de opkomende inbreng van de media op de beeldvorming. In Bolsward stond echter de overgangstijd naar een andere bestuurswijze eraan te komen.
Heel bijzonder: Bruinsma’s eerste officiële handeling in zijn nieuwe functie was het uitreiken van prijzen aan deelnemers aan een plaatselijke wielerronde. Deelnemer aan die wedstrijd was Cok Dullemans, die enige tijd later gaat trouwen met een Bolswardse, Jessie Dijkstra. Hij zal begin jaren ’60 gaan werken bij de gemeente Bolsward en zijn hele verdere leven in deze stad blijven wonen. Hij kreeg uit handen van Bruinsma een medaille uitgereikt.In Beverwijk zette de nieuwe burgemeester zich o.a. in voor stadsuitbreidingen, een nieuw treinstation en het destijds zo geheten Hoogoven Schaaktoernooi. Dat toernooi werd tijdens Bruinsma’s burgemeesterschap in Beverwijk gehouden. Daarvoor en daarna (nu als Tata Steel-schaaktoernooi) werd en wordt het gehouden in Wijk aan Zee. Uiteraard stond Jan Bruinsma jaarlijks pontificaal vooraan bij de jaarlijkse opening van dit wereldberoemde schaakfestijn.
© Willem Haanstra
Deze drie delen over Bruinsma vormen de vierde bijdrage in een reeks van tien over Bolswarder burgemeesters.
Eerder verscheen:
https://www.brekt.nl/4-burgemeester-jan-bruinsma-van-bolsward-een-bourgondier-pur-sang-deel-1/
https://www.brekt.nl/4-burgemeester-jan-bruinsma-van-bolsward-een-bourgondier-pur-sang-deel-2/
Bronnen:
Archieven voormalige gemeente Bolsward -Bolswards Nieuwsblad periode 1947-1956
Archief fam. Bruinsma
Archief gemeente Beverwijk
Mondelinge informatie Henk Andela
Diverse landelijke dagbladen
Gerrit de Haan
Cok Dullemans en Jan Kamps, beiden oud-inwoners Beverwijk, thans Bolsward