Door Jolanda van Overhagen, commissielid van de SP Statenfractie Fryslân
Het elektriciteitsnet op de Noordzee gaat ons allemaal flink wat geld kosten. Er is maar liefst € 88 miljard nodig voor kabels, platforms en infrastructuur rondom de nieuwe windparken op zee. Die investering is zogenaamd nodig om de klimaatdoelen te halen, duurzame energie op te wekken én om overbelasting van het netwerk tegen te gaan.
Maar laten we helder zijn: de rekening belandt niet bij de grote vervuilers of de energiebedrijven – die schuiven die door. U en ik betalen. De kosten worden simpelweg doorgerekend aan huishoudens en mkb’ers, via energietarieven, netbeheerkosten en prijsverhogingen. De energierekening is de afgelopen jaren al geëxplodeerd, en daar komt nog veel bovenop.
Wie betaalt het meeste? Juist: de kleine verbruiker.
Mensen met zonnepanelen – vaak particulieren of huurders via een woningcorporatie – betalen straks juist méér, terwijl zij een bijdrage leveren aan de oplossing. De grootste voordelen van netverzwaring komen terecht bij grote bedrijven, die massaal stroom verbruiken, vaak tegen lagere tarieven. En als die bedrijven investeren, rekenen ze alles weer door in de prijs van hun producten. Of ze keren het uit aan aandeelhouders. Winsten worden geprivatiseerd, kosten gesocialiseerd.
In 2024 betaalden huishoudens gemiddeld €400 aan netbeheerkosten. In 2040 is dat waarschijnlijk al €1.100 per jaar – bijna een verdrievoudiging. En ook die stijging wordt grotendeels gevoeld door gewone mensen, niet door de multinationals die het meeste profiteren van de investeringen.
Marktwerking of marktverzieking?
Vroeger werden gas en stroom gewoon tegen kostprijs geleverd. Nu zijn het producten geworden op een markt, met winst als uitgangspunt. De beloofde prijsdalingen van liberalisering zijn nooit gekomen – sterker nog, elke loonsverhoging wordt via de energierekening, de supermarkt, de zorgpremie of de huur linea recta weer weggehaald.
De elektrificatie van Nederland – die nodig is – wordt scheef uitgevoerd. Grote bedrijven eisen prioriteit op het stroomnet, terwijl huishoudens te horen krijgen dat er “geen capaciteit” meer is voor warmtepompen of laadpalen.
Winst boven noodzaak
Neem TenneT, de grootste netbeheerder:
2020: € 910 miljoen winst
2021: € 834 miljoen
2022: € 1.210 miljoen
2023: € 1.817 miljoen
2024: € 625 miljoen (pas toen werd er noemenswaardig geïnvesteerd)
Pas in 2024, onder druk, werd er minder dividend uitgekeerd en eindelijk meer geïnvesteerd. Maar de stroomvraag groeide al jaren. De problemen op het net zijn dus niet onvoorzien – ze zijn genegeerd, omdat winst belangrijker was dan voorbereiding.
Groenwassen, betaald door de samenleving
Grote bedrijven pronken graag met “groene stroom” van windparken, terwijl die windparken worden aangelegd met publiek geld. In plaats van burgers en kleine ondernemers eerst goed aan te sluiten en te ondersteunen, wordt het stroomnet eerst ingericht voor het bedrijfsleven.
Willen bedrijven echt verduurzamen? Dan moeten ze zelf investeren. Niet leunen op publiek gefinancierde infrastructuur terwijl ze hun winsten veiligstellen via dividenden en belastingconstructies. Laat eerst de samenleving goed aangesloten zijn, laat eerst mensen toegang hebben tot duurzame keuzes, voordat er weer miljarden naar de lobby van het grootbedrijf gaan.