Door Arend Hazekamp
De Joodse vrije socialist Sal de Jong (1908-1993) beschreef zijn ervaringen na de oorlog in het boek ‘Joodse Herinneringen 1940-1945’. Hij was geboren in Leeuwarden en groeide op in een eenvoudig Joods arbeidersmilieu. Als twintigjarige kwam hij in aanraking met het vrije socialisme en ging weldra meewerken aan het noordelijk weekblad van deze beweging, De Arbeider.
In 1935 besefte De Jong dat de Neurenberger in Duitsland de Joden van hun rechten beroofden. Hij besefte nu welk groot gevaar de Joden liepen en ging zich meer rekenschap geven van zijn Joodse afkomst.
Tijdens de Duitse bezetting werd De Jong enige tijd vertegenwoordiger in verduisteringspapier, totdat zijn leverancier pro-Duits bleek te zijn. Aan het verkopen van vilten hoeden kwam een einde toen het vilt opraakte. Reisbeperkingen voor Joden maakte zijn handel in houten boekenleggers in de kleuren van de Nederlandse vlag onmogelijk.
In juli 1942 riep De Jong de hulp in van Sjoerd de Vrij die hij kende uit de vooroorlogse vrij-socialistische beweging. Zo verkreeg hij vervalste persoonsbewijzen en een onderduikadres in Twente bij vrije socialisten.
Nergens bleek het veilig. Na een vergeefse zoektocht naar een onderduikplek in Amsterdam liep hij bijna recht in de armen van de Grüne Polizei, die een razzia hield. De Jong sprak een postbode aan met de woorden: ‘Ik ben zelf Jood, hoe kom ik hieruit?’ De man aarzelde geen moment, vroeg hem hoe hij heette en duwde hem vervolgens een stapel post in de handen.
https://www.uitgeverijlouise.nl/
Hij zei: ‘Je bent een nieuweling, ik moet je inwerken.’
Zo wist De Jong te ontsnappen naar Friesland waar hij en zijn vrouw de laatste anderhalf jaar verbleven bij de vrije socialist Jelle Beenen en diens gezin. Hij vond het onderduikersleven saai, maar dat gold niet voor de felle discussies tussen Beenen en de eveneens ondergedoken Joodse ondernemer Louis van Geuns. De twee mannen verschilden volstrekt van mening.
Het werd spannend toen op een avond vier landwachters aanklopten om te klagen over de slechte verduistering van het huis. De landwachters werden vakkundig afgepoeierd door Doetje Beenen en dropen af. De Jong trachtte in paniek via de achterdeur naar buiten te glippen. Om gevaar te voorkomen, moest Jelle Beenen De Jong wel buiten westen slaan.
Sal de Jong overleefde zodoende de oorlog en werd perschef en journalist bij het Nieuw Israëlitisch Weekblad.
Meer over Sal de Jong vind je in mijn boek ‘Vrije socialisten in verzet 1940-1945’ dat is te bestellen bij uitgeverij Louise: https://www.uitgeverijlouise.nl/