Door J.Th.J. van den Berg op Parlement.com
Mooie teksten over de rechtsstaat zijn nodig maar niet voldoende.
Een aantal jaren geleden stootte ik op de merkwaardige ontdekking dat het Duitse presidentschap in de Republiek van Weimar (1918–1933) sterk leek op het Franse presidentschap van na 1958. In beide gevallen was er bovendien sprake van een Kanzler, respectievelijk premier ministre met een relatief zwakke positie tegenover het staatshoofd.1)
Wat daar zo merkwaardig aan was: de Duitse constructie werd na de Tweede Wereldoorlog gezien als niet voor herhaling vatbaar, want die zou hebben bijgedragen aan de totstandkoming van het Nazi-regime. Er kwam dus een stelsel met een relatief zwakke president en een sterke Bundeskanzler. In Frankrijk ging het precies andersom. Onder leiding van Charles de Gaulle werd de versnipperde en instabiele Vierde (parlementaire) Republiek vervangen door de presidentiële Vijfde Republiek met een sterke president. Wat in Duitsland was afgewezen werd in Frankrijk gezien als de weg naar stabiele democratische verhoudingen en zo werkte het ook. Om de ironie van de geschiedenis nog wat verder op te voeren: de instabiele Franse Vierde Republiek leek vrij veel op het Nederlandse grondwettelijke bestel. Het functioneerde daar niet maar bij ons wel.
Natuurlijk moeten allerlei culturele en historische factoren in deze drie landen in rekening worden gebracht voor een weloverwogen oordeel. Maar, één conclusie drong zich op: elke grondwet kan orde scheppen in de politiek, maar zij moet wel betrekkelijk algemeen worden aanvaard en ondersteund. De grondwet van Weimar was niet de slechte tekst waarvoor hij na 1945 werd gehouden. Het probleem was dat de Duitse democratie door belangrijke maatschappelijke groeperingen – adel, krijgsmacht, ambtenarij – niet werd geaccepteerd. Het zelfde gold voor de Franse Vierde Republiek, die in de jaren vijftig niet meer werd aanvaard. Die aanvaarding was er wel bij het naoorlogse Duitse Grundgesetz evenals bij de constitutie van De Gaulle’s Vijfde Republiek.
Leest u verder via: https://www.parlement.com/id/vmo49parzyj1/de_waarde_van_geduldig_papier