Soms is het geweldig dat ik ‘gedwongen word’ tot het lezen van een boek dat ik uit mezelf waarschijnlijk niet zou lezen of herlezen. Dat herlezen gebeurde onlangs weer, omdat Utjouwerij DeRyp de Friese vertaling zou uitgeven van Of Mice and Men van Nobelprijswinnaar John Steinbeck (1902-1968). Het boek, in Amerika gepubliceerd in 1937, heb ik gelezen toen ik op de middelbare school zat. Ik zou het ongetwijfeld niet herlezen hebben, als ik niet een half jaar geleden het manuscript gekregen had van een Friese vertaling van Jan Pieter Dykstra Hzn, die samen met Hille Faber en mij Utjouwerij DeRyp runt.
Dat manuscript las ik met groot plezier en zo werd op zondagmiddag 6 november 2022 de nieuwste uitgave van Utjouwerij DeRyp gepresenteerd: Fan mûzen en mannen. De presentatie in het kerkje van Brânburren, It Heidenskip, op fietsafstand van Koudum, was in handen van Hille Faber. Jan Pieter Dykstra, die eerder al Cannery Row van Steinbeck in het Fries vertaalde als Blikbuert, overhandigde zelf het eerste exemplaar van zijn nieuwe vertaling aan Goffe Jensma, oud-hoogleraar Fries van de Universiteit van Groningen.
Het boek van Steinbeck gaat over twee landarbeiders George en Lennie, die op een nieuwe plek, een boerderij op het uitgestrekte Amerikaanse platteland, komen te werken. De kleine en tengere George heeft zich ontfermd over de zwakbegaafde maar grote en sterke Lennie. Ze hebben samen een droom: genoeg geld verdienen om een stukje grond te kopen en zelf boer te worden. Lennie, die van zachte dingen houdt, wil konijnen fokken die hij dan eindeloos kan aaien.
Steinbecks korte roman wordt tot de stroming van het sociaal realisme gerekend en ik verklap dus geen groot geheim door te schrijven dat de droom van de beide hoofdpersonen volledig instort. Dat levert een dramatisch en aangrijpend slot op. Het boek heeft op de zogenaamde ‘natuuringang’ na weinig beschrijvingen en veel dialogen, wat niet zo gek is, omdat het oorspronkelijk geschreven was als toneelstuk.
Vertaler Jan Pieter Dykstra heeft het boek met levendige dialogen ook in levendig Fries vertaald en zo kon Goffe Jensma bij de presentatie van het boek dan ook zeggen: ”Troch it hiele fanselssprekkende rike Frysk fan Dykstra syn oersetting stiicht it ferhaal út boppe de konkrete werklikheid en toant it him as in allegoary fan de moderne mins oft dy no yn Amearika of yn Fryslân wennet.” Jensma vond het een eer om het eerste exemplaar van deze Friese vertaling te krijgen, omdat, zo zei hij, het in alle opzichten een prachtig boek is: “As Amerikaansk boek út it ynterbellum, publisearre yn 1937, mar ek as Frysk boek út 2022. En alles wat dêr tusken yn sit.”
Jensma probeerde het boek in één zin samen te vatten en noemde het zo “in meinimmend ferhaal oer in grutte, domme sokses en in behindich, tûk mantsje dy’t kammeraten foar it libben binne en dy’t as boerearbeiders tegearre in ienfâldige dream diele.” Jensma vergeleek het boek van Steinbeck met De sûnde fan Haitze Holwerda van de Friese auteur Ulbe van Houten uit 1938. Naast tal van overeenkomsten (het sociaal realisme, het boerenmilieu met een grote rol voor boerenarbeiders) is, aldus Jensma, wel het grote verschil dat Van Houten de boer als hoofdpersoon heeft gekozen en Steinbeck de arbeiders.
Muzikale medewerking aan de presentatie werd verleend door De Dykstra ’s, een speciaal voor deze dag opgerichte band die bestond uit familieleden van de vertaler. Over belangstelling hadden vertaler en uitgeverij niet te klagen. Een van de aanwezigen zei na afloop over de presentatie: “Een bijzondere bijeenkomst in het Protestantse kerkje aan de Brânburren in It Heidenskip. Een ode aan de vermaarde schrijver John Steinbeck, aan zijn wereldvermaarde klassieker ‘Of Mice and Men’, aan het Fries en natuurlijk aan Jan Pieter Dykstra die het boek in deze taal heeft omgezet.”
Na de presentatie volgde nog een gezellige nazit met boekverkoop in het dorpshuis It Swaeigat, naast het kerkje van It Heidenskip.
© Jelle van der Meulen