Op 8 maart 1627 wordt een jongetje gedoopt in de Bolswarder Broerekerk. Het is geboren aan de Vijverstraat, de tegenwoordige Snekerpoort, in een woning tegen deze kerk aan gelegen. Het jongetje krijgt de doopnaam Feddrick Filippus. Deze naam zal op talloze manieren worden geschreven. Ik ontdekte in de loop van de tijd al 17 verschillende! In zijn testament wordt genoteerd ‘Frederick Flipse’.
Hoe het ook zij, Feddrick kwam uit een Bolswarder gezin waarvan vader en moeder in respectievelijk Leeuwarden en Franeker geboren waren. Zijn vader was een gerespecteerd leidekker (zorgde voor de leien op het nieuwe stadhuis), evenals zijn broer, die later in de plaatselijke vroedschap zitting nam; hijzelf leerde het vak van timmerman.
Zijn hoogst avontuurlijke leven, dat liep van schooljongen in de klas van Gysbert Japix tot onderhoudswerker aan het nieuwe Bolswarder stadhuis, van timmerman voor de W.I.C. (West-Indische-Compagnie), via voorrechten verkregen van Peter Stuyvesant en introuwen binnen rijke families, tot louche slavenhandel en door sluwheid verkregen macht en kapitaal. En tenslotte tot het laten bouwen van een zeer bijzonder kerkje dat nog steeds in de historie van New York en de Verenigde Staten een bijzondere plaats inneemt. Dat oudste, monumentale kerkje in de staat New York werd wereldberoemd dankzij een zeer intrigerende film.
Inleiding
In 2009 verscheen het door de Provincie Fryslân uitgegeven jubileumboek ‘Gevierde Friezen in Amerika’, in het Engels gepresenteerd als ‘Famous Frisians in America’. Bij de inleiding kwam, naast de toenmalige Commissaris van de Koningin, de geboren Bolswarder John Jorritsma, ook Bill Clinton aan het woord. Een speciaal woord van dank richtte hij tot de samenstellers van het werk, Peter de Haan en Kerst Huisman.
In het boek worden uit Fryslân afkomstige personen die naam hebben gemaakt in de Verenigde Staten beschreven. Omdat ene Frederick Philipse daar een zeer bekende klank heeft, maar van zijn afkomst zeer weinig, en soms foutieve, informatie bekend is, verzocht de Provincie mij daar onderzoek naar te doen en een hoofdstuk aan die persoon te wijden. Ik accepteerde de uitnodiging en ging op zoek naar wie deze Philipse eigenlijk was. En ontdekte dat deze Bolswarder timmerman aan de wieg stond van wat nu het Amerikaans kapitalisme wordt genoemd. Daarover schreef ik in dit jubileumboek, en later ook uitgebreid in andere boeken en tijdschriften: over een man die nauwelijks tot niet bekend is in Bolsward, maar een grote impact op de Amerikaanse maatschappij van zijn tijd, en ook daarna, heeft gehad.
In deze bijdrage wil ik kort aandacht aan een ander bijzonder aspect uit het leven van deze oud-Bolswarder besteden: aan het door hem gebouwde, en wereldberoemd geworden, kerkje, waarin hij ook bijgezet is, The Old Dutch Church of Sleepy Hollow.
Philipsburg Manor
Elders schreef ik al uitgebreid over de persoon Feddrick Filipse. De timmerman van Bolsward die een van de meest vooraanstaande personen in Amerika werd. Hij verkreeg in de loop van tijd groot aanzien en vergaarde enorme kapitalen in New York. Maar hij keek verder. Langs de Hudson River, die vaak diende als aankomstplek van de Europese kolonisten, verkreeg deze Bolswarder een flink stuk grond. Hij bemachtigde dat door onder meer de daar levende indianen (de Lenape) uit te kopen voor een bedrag van plm. 130 guilders. Dit gebied noemde hij Upper Mills.
Hij ging daar o.a. het zeer winstgevende graangewas verbouwen. Op het meest zuidelijk gelegen gedeelte liet hij een groot landgoed (Manor) bouwen. Wegens zijn goede contacten met het Engelse koningshuis (in 1664 wordt New York een Engelse kolonie en Filipse gaat mee ‘over’) verkrijgt hij Manor-rechten, die allerlei privileges inhouden: het mogen bouwen van een groot landhuis, van een molen, een stuwdam en… een kerk met een zelf te benoemen dominee. En dus is het tijd om enige aandacht te besteden aan dat bijzondere kerkje, The Old Dutch Church of Sleepy Hollow.
graanhuis, een stuwdam… en een kerkje. Fotocollectie Laura Haanstra
De bouw van deze kerk bleek een wensdroom van Filipse te zijn. Politiek en kerkelijk was de Bolswarder al enige tijd actief in New York. Hij en zijn familie behoorden tot de zeer conservatieve stromingen in het Amerika van die tijd. Wanneer de familie al enige tijd in Upper Mills woont, krijgt het gebied steeds meer economische betekenis. Zoals al elders uitgebreid aangegeven, was de slavenhandel voor Filipse zeer lucratief en op Upper Mills ‘bezat’ hij talloze mensen (tot slaaf gemaakten) die op eigen schepen (o.a. de Charles) uit West-Afrika gehaald werden. Hij zette deze mensen ook in bij de bouw van The Old Dutch Church of Sleepy Hollow. Hoewel dit gebied oorspronkelijk ‘Slaepershaven’ werd genoemd, was na 1664 de Engelse naam Sleepy Hollow.
Het kerkje liet Filipse bouwen op een plek waar vlakbij al een klein kerkhof was aangelegd. Daar hadden de eerder naar deze streken gekomen ‘farmers’ hun laatste rustplaats. Rond 1685 zal de kerk gereed gekomen zijn. Met de bouw zal enige jaren eerder begonnen zijn. Daarbij werden ook de tot slaaf gemaakten, zo’n 40 mensen, ingezet door de vrome Bolswarder timmerman.
De bouw
Zo zal het oorspronkelijke kerkje er uit hebben gezien, met vierkante vensters en een houten deur aan de zuidzijde. In de open klokkentoren hangt de klok die afkomstig is uit Deventer (Gerhard Schimmel). Erin gegraveerd staat het jaar 1685 en in het Latijn: ‘Si Deus pro nobisquis contra nos?’ (Als God voor ons is, wie kan dan tegen ons zijn?).
Mogelijk is het dak oorspronkelijk een zadeldak geweest. Het koor is driehoekig gesloten. Twee vanen met inscripties waren meteen na de bouw al aangebracht. De inscriptie VF is waar te nemen: Vedry Flypse. Een fantasienaam van de vervaardiger dus. Later werd de deur verwijderd en de ramen vervangen door veel grotere, neogotische, vensters.
Een vergelijking met het kerkje van Exmorra, dat Filipse ongetwijfeld kende, lijkt niet vergezocht. Voor de bouw van de kerk, die ongeveer 10 meter breed en 16 meter lang is, werden, zoals gebruikelijk langs de Hudson, veldstenen gebruikt. Om specie voor het metselen te maken, mengde men grond van langs de rivier met stro. Gemalen oesterschelp werd gebruikt als een soort van lijm, waarmee de stenen op elkaar werden gemetseld. Slanke, gele bakstenen, mogelijk afkomstig van de steenfabriek in Makkum, werden gebruikt als omranding van de deur en de vierkante vensters die bijna twee meter boven de grond werden aangebracht. Veel werk, waaronder de aanvoer van veldsteen, werd gedaan door slaven.
Willem Haanstra
In 1697 houdt de Nederlands-hervormde dominee Guiliam Bertholf een eerste Nederlandstalige preek. In 1781 verrast de dominee Stephen van Voorhees de aanwezigen door iemand te dopen en daarbij de Engelse taal, voor het eerst in de geschiedenis van deze kerk, te gebruiken. Na het jaar 1800 wordt geen Nederlands meer gebruikt door de hervormde dominees. Wanneer het kerkje in 1837 door blikseminslag deels brandschade oploopt, vindt er een uitgebreide renovatie plaats.
© Willem Haanstra