Door J.Th.J. van den Berg
De regels van het spel volgens Lijphart. En nu?
Bijna zestig jaar geleden, in 1968, publiceerde Arend Lijphart zijn klassiek geworden boek over de Nederlandse politiek. Daarin liet hij zien dat Nederland afweek van het bekende model van de democratie. Daarbij wisselen twee partijen of blokken van partijen elkaar af in regering en oppositie. In Nederland bleef die wisseling uit en namen alle grote partijen, tevens de koepels op sterk van elkaar geïsoleerde maatschappelijke groepen (‘zuilen’), deel aan de regering.
Geen Westminster-democratie, zoals in de Angelsaksische wereld, maar een ‘pacificatiedemocratie’. Een democratie met diepe levensbeschouwelijke tegenstellingen, maar tegelijk met leidende elites die naar vermogen samenwerkten om de sociale vrede te bewaren. Die les was geleerd bij de pacificatie van het onderwijs in 1917, tevens het moment waarop alle partijen het algemene kiesrecht hadden aanvaard.
Maar, zo’n democratie functioneerde bij de gratie van naleving van een aantal ‘spelregels’: niet zozeer (juridische) gedragsnormen als wel gedragingen die gebaseerd waren op het aanvaarden van machtsverhoudingen. Naleving van deze spelregels gaf aan de pacificatiedemocratie haar eigenaardige karakter maar bepaalde ook haar succes. In een aantal columns zal ik teruggrijpen op Lijpharts spelregels van de pacificatiedemocratie en probeer ik na te gaan wat daar na meer dan een halve eeuw van is geworden2).
Leest u verder via: https://www.parlement.com/column/202511/de-regels-van-het-machtspel