Wat een heerlijk Fries jeugdboek is It geheim fan Gurja. Het boek is geschreven door de Noorse schrijfster Julia Kahrs en heet in het Noors Familien Brattbakk. Het is een spannend, mysterieus en origineel verhaal en ondanks een volstrekt onvoorspelbaar eind toch ook geloofwaardig. Het leest in de Friese vertaling van Rymke Zijlstra als een trein. Maar zo heb ik het boek aanvankelijk niet kunnen lezen en dat was bijna frustrerend.
Door omstandigheden kreeg uitgeverij DeRyp, waar ik toen nog bij betrokken was, de vertaling in gedeelten toegestuurd. En of de vertaalster het erom deed, weet ik niet, maar elk vertaald stuk eindigde zo spannend dat ik het liefst door wilde lezen. En dat kon toen niet, want de vertaling was nog niet af! En dat tot vier keer toe!
Maar het boek ligt er nu, met een afbeelding van Sietske Harkema op de omslag waar verschillende elementen uit het boek in terug te vinden zijn. Het verhaal speelt zich af in het Noorse plaatsje Gurja. Zo op het oog een onbeduidend klein dorpje als Koudum waar niet veel gebeurt. Maar pas op: “Sels yn in plak as Gurja koene der bjusterbaarlike en ferskriklike dingen barre.” Er is namelijk een geheim waar nauwelijks over gesproken wordt en waar de lezer in het begin ook niet veel van begrijpt. Ja, er zijn in het verleden kinderen uit het dorp verdwenen en dat gebeurde toen er een storm raasde over het dorp.
En nu is er ook weer een storm op komst, net op het moment dat hoofdpersoon Sam, haar moeder en haar twee oudere broers in een vervallen huis aan de rand van het dorp zijn neergestreken. Sam is een meisje van bijna elf jaar en het gezin is verhuisd omdat Sam door klasgenoten werd gepest en zelfs een keer in de rivier is gegooid. Dat werd de moeder van Sam te gortig.
Maar is Gurja wel een veilige plek? De lezer twijfelt daar al gauw aan en de mysteries lijken alleen maar groter te worden. Een merkwaardige rol daarin speelt de moeder van het gezin. Deugt die wel, vraagt de lezer zich af, die het verhaal leest door de ogen van Sam, de ik-figuur in het boek. Moeder heeft bijvoorbeeld vreemde eetgewoonten. Ze eet graag slakken, die ze gewoon uit de tuin haalt of van haar wandeltochten meeneemt en het gezin eet dan ook twee keer in de week slakken. Bovendien, zo merkt Sam, ze weet altijd precies waar de kinderen zijn.
En wat is er in het verleden gebeurd met het auto-ongeluk waarbij haar broer Flemming een arm verloor, vader is overleden en waardoor ze zelf een beetje mank loopt? Of wat is het verband tussen de bibliotheek in het nieuwe huis, vol met boeken over kannibalisme, en het feit dat moeder Sam te mager vindt en haar vet wil mesten? De spanning in het verhaal loopt steeds verder op, al wordt die spanning ook wel draaglijk gemaakt door de humoristische en absurde gebeurtenissen die Sam meemaakt.
Het is niet zo gek dat dit boek in Noorwegen verschillende literaire prijzen gewonnen heeft. Het fantasierijke boek heeft griezelige elementen, maar gaat eigenlijk over een meisje dat misschien niet helemaal doorsnee is, maar dat er ook bij wil horen, een vriendin wil hebben. Op haar eerste schooldag in Gurja wordt ze meteen uitgelachen vanwege een malle broek die ze van haar moeder voor haar verjaardag gekregen heeft: “In aaklik gefoel dat ik der noait echt byhearre soe, krûpte ûnder myn hûd en sette him dêr fêst.”
Maar mede door haar vriendschap met klasgenoot Karla laat Sam zich niet de kaas van het brood eten en met hulp van Karla gaat ze op zoek naar de waarheid achter de geheimen. Met vallen en opstaan maakt ze een ontwikkeling door en zo ontdekt ze als het ware hoe zij past in een vaak verwarrende wereld. En het boek mag dan aan het eind een verrassende wending krijgen, uiteindelijk is de slotconclusie van Sam – ”fielde ik my sterk genôch om alles oan te kinnen” – natuurlijk wel een passend en troostrijk slot van dit jeugdboek.
Het boek is bestemd voor kinderen zo tussen de negen en twaalf jaar. Maar It geheim fan Gurja is zo’n buitengewoon goed boek, dat ook de wat oudere jeugd ervan kan genieten. En hoewel ik helemaal niet tot de doelgroep hoor, heb ik het boek ook met bijzonder veel plezier – en spanning – gelezen.
Julia Kahrs, geboren in 1985, debuteerde in 2009 met het kinderboek Sølvrevene en publiceerde tot nu toe negen kinderboeken. Haar boeken zijn telkens anders dan anders en gaan speels en fantasierijk in op vreemde en zelfs absurde kanten van het leven. Dat gebeurt dus ook in het in 2022 in Noorwegen gepubliceerde Familien Brattbakk. Het boek is in 2023 al vertaald in het Deens (Familien Bratbakke) en in 2024 in het Duits (Sturm überm Winkelhaus).
Het boek kent nog geen Nederlandse vertaling, maar nu dus wel een mooie Friese versie, onder de titel It geheim fan Gurja. Ik vermoed dat vertaalster Rymke Zijlstra ook wel een Nederlandse versie zou kunnen maken en dat lijkt me helemaal geen gek idee.
© Jelle van der Meulen